Phái sinh là gì? Giải thích Hợp đồng Tương lai vs Quyền chọn
Nếu bạn từng đặt kỳ nghỉ trước vài tháng chỉ để cố định giá vé máy bay, thì bạn đã hiểu ý tưởng về phái sinh. Trên thị trường, chúng hoạt động theo cách tương tự. Các hợp đồng lấy giá trị từ một thứ khác — có thể là cổ phiếu, một thùng dầu, hay một loại tiền tệ. Bạn không sở hữu trực tiếp tài sản đó, nhưng bạn vẫn có thể hưởng lợi (hoặc thua lỗ) tùy thuộc vào biến động giá của nó.
Vậy, chính xác thì phái sinh là gì?
Một sản phẩm phái sinh đơn giản chỉ là thỏa thuận giữa hai bên. Thỏa thuận này gắn liền với một “tài sản cơ sở” — có thể là ngô, chỉ số FTSE 100, hoặc tỷ giá euro/đô la. Hợp đồng quy định các điều khoản: giá, ngày tháng, và điều gì sẽ xảy ra nếu X hoặc Y xảy ra.
Tại sao lại dùng nó? Thường có ba lý do chính:
- Nông dân, hãng hàng không và các tập đoàn lớn sử dụng để phòng hộ, bảo vệ mình trước biến động giá.
- Các nhà giao dịch sử dụng để đầu cơ, hy vọng dự đoán đúng và kiếm lợi nhuận.
- Và còn có đòn bẩy, kiểm soát một khoản đầu tư lớn với chi phí bỏ ra nhỏ.
Đó là con đường tắt để tiếp cận biến động giá mà không cần sở hữu tài sản thực.
Hợp đồng Tương lai: Cố định giá, bất kể điều gì xảy ra
Một hợp đồng tương lai là lời hứa mua hoặc bán một thứ gì đó tại một mức giá xác định vào một ngày trong tương lai. Hãy tưởng tượng bạn đặt mua viên nén cà phê trên Amazon hôm nay, sẽ được giao sau một tuần với giá hôm nay. Dù giá cà phê thay đổi thế nào trong khoảng thời gian đó, bạn và Amazon vẫn giữ mức giá đã thỏa thuận vì bạn đã thanh toán (hoặc sẽ thanh toán khi giao hàng).
Thị trường cũng hoạt động theo cách tương tự. Ví dụ, một hãng hàng không có thể mua hợp đồng tương lai dầu ở mức 60 USD/thùng cho giao hàng vào tháng 12. Nếu giá dầu tăng lên 80 USD, họ tiết kiệm được một khoản lớn. Nếu giá giảm xuống 40 USD, họ phải trả nhiều hơn giá thị trường. Đó là lý do quản lý ngân sách rất quan trọng!
Hợp đồng tương lai xuất hiện trong hàng hóa, chỉ số, tiền tệ. Chúng được giao dịch trên sàn, và thay vì trả toàn bộ giá trị ngay từ đầu, bạn chỉ cần ký quỹ. Đó chính là lúc đòn bẩy xuất hiện, và nơi mà những biến động nhỏ có thể nhanh chóng dẫn tới thua lỗ lớn.
Quyền chọn: Có quyền mà không bị ràng buộc
Quyền chọn thân thiện hơn một chút. Nó cho bạn quyền (đúng như tên gọi) nhưng không bắt buộc phải mua hoặc bán ở một mức giá xác định trước một ngày cụ thể. Hãy nghĩ nó như việc trả phí đặt chỗ để giữ vé hòa nhạc. Nếu giá biến động mạnh, bạn có thể sử dụng quyền và bán lại. Nếu không có gì xảy ra, bạn chỉ mất khoản phí, không ràng buộc!
Có hai loại quyền chọn: call (quyền mua) và put (quyền bán).
Lấy một ví dụ đơn giản: bạn trả 100 USD cho một quyền chọn call để mua cổ phiếu ở mức giá 50 USD trong vòng một tháng. Nếu cổ phiếu tăng lên 70 USD, bạn thực hiện quyền, mua ở mức 50 USD và bán ở 70 USD. Nếu cổ phiếu không bao giờ vượt quá 50 USD, bạn không cần làm gì, khoản lỗ tối đa chỉ là phí premium 100 USD. Quyền chọn có sự linh hoạt như vậy: rủi ro được giới hạn, tiềm năng lợi nhuận mở rộng.
Để thấy sự khác biệt rõ hơn, minh họa dưới đây so sánh lợi nhuận của hợp đồng tương lai và quyền chọn call. Hãy chú ý rằng đường của hợp đồng tương lai tăng giảm trực tiếp theo giá tài sản cơ sở, trong khi đường của quyền chọn đi ngang cho đến khi đạt giá thực hiện, sau đó đi lên, cho thấy rủi ro giới hạn nhưng lợi nhuận tiềm năng không giới hạn.
Minh họa: So sánh cấu trúc lợi nhuận của hợp đồng tương lai và quyền chọn call.
Tại sao điều này lại quan trọng?
Bởi vì phái sinh gắn liền với thị trường hàng ngày, thường theo những cách mà bạn không nhận ra. Nông dân dùng chúng để yên tâm, hãng hàng không để tránh hóa đơn nhiên liệu phá vỡ ngân sách, và các nhà quản lý danh mục đầu tư để bảo vệ khoản đầu tư khỏi suy thoái. Ngay cả nhà giao dịch cá nhân cũng sử dụng quyền chọn để tăng lợi nhuận hoặc bảo vệ vị thế cổ phiếu.
Điểm hấp dẫn? Bạn có thể kiểm soát một vị thế lớn với chi phí nhỏ. Điểm bất lợi? Đòn bẩy đó có thể quay ngược lại. Nó mạnh mẽ, nhưng trong tay sai lầm thì vô cùng nguy hiểm.
Những rủi ro
Phái sinh là công cụ cực kỳ rủi ro nếu bạn không biết cách sử dụng chúng.
- Một biến động nhỏ trên thị trường có thể dẫn đến lãi lớn hoặc lỗ đau đớn.
- Với hợp đồng tương lai, bạn bị khóa trong thỏa thuận. Không có lối thoát nếu giá sụp đổ.
- Quyền chọn giới hạn lỗ ở mức phí premium, nhưng nếu bạn liên tục mua sai loại, chi phí sẽ chồng chất.
- Và hãy nhớ, bạn không (và không thể) thực sự sở hữu tài sản cơ sở, chỉ có một hợp đồng liên quan đến nó.
- Thêm vào đó, các khái niệm như giá thực hiện, ngày đáo hạn, ký quỹ có thể phức tạp đối với người mới bắt đầu.
Kết luận
Phái sinh, dù là hợp đồng tương lai hay quyền chọn, có mặt ở khắp nơi. Hợp đồng tương lai mang lại sự chắc chắn bằng cách cố định giá nhưng ràng buộc bạn. Quyền chọn mang lại sự linh hoạt, cho phép bạn quyết định sau. Cả hai có thể là công cụ thông minh cho phòng hộ hoặc đầu cơ, và cả hai đều có thể gây hại nếu bạn đánh giá thấp rủi ro.
Nếu sử dụng khôn ngoan, chúng sẽ củng cố chiến lược đầu tư. Nếu sử dụng cẩu thả, chúng sẽ nhanh chóng dẫn tới thua lỗ. Bí quyết thực sự là biết bạn đang đứng ở phía nào của ranh giới đó.